Column tijdens Een Goed Gesprek onder de Linden op woensdag 10 mei 2023

We kennen in onze taal allemaal het gezegde ‘Het is geven en nemen’. Deze uitspraak hebben ze volgens mij indertijd niet goed bedacht, want… nemen is iets actief naar je toe halen. Nee, veel beter zou zijn: ‘Het is geven en ontvangen’. Dat voelt beter, want je moet altijd maar afwachten wat er na iets gegeven te hebben, naar jou toekomt. Ik hoop, dat wat ik hier vertel, goed naar jou toekomt.  

Loop ik door de winkelstraat, zie ik overal aanbiedingen vanuit alle hoeken en gaten naar mij schreeuwen: “Neem mij mee, dan krijg je er twee!” Reclame… geld verdienen….. prikkelen, maakt niet uit hoevéél je koopt, àls je maar koopt!! Dat is in mijn beleving altijd de achterliggende boodschap.  

We leven met een hele hoop mensen op een klein wereldbolletje en al die mensen willen het allemaal tussen aanhalingstekens ‘goed’ hebben. Bij veel mensen is het besef inmiddels ingedaald, dat we voorzichtig moeten zijn met wat er groeit en bloeit, met wat er in de grond zit en dat we op de rem moeten trappen.  

Als je goed oplet kun je de aarde af en toe horen piepen en kraken van inspanning… Maar nee hoor… We hebben wereldwijd juist een enorme industrie opgetuigd, de reclame-industrie, die maar op één ding uit is: “Kom hiér met je geld!” Geld verdienen, steeds meer, en liefst nog wat meer erbij, maakt niet uit, als je maar verdient. Vraag het maar aan Lionel Messi, die 400 miljoen per jaar kan verdienen in Saoedi-Arabië. Of aan Shell, Ahold, Unilever of Heineken. Het aantal miljonairs in ons land neemt in de laatste jaren steeds verder toe… Het is blijkbaar zo: heb je veel geld.. dan wil je alleen nog maar veel meer. Een eyeopener was voor mij een paar jaar geleden de ramp met dat Chinese containerschip vlakbij de Waddeneilanden. Wij kwamen heel wat kinderkleding tegen op het strand van Terschelling.. Wat is de zin van al die spullen, waarom…? De grote loterijen maken me horendol met hun reclames (‘Kom hiér met je geld!’). Zo kan ik eindeloos doorgaan: reclames over brillen, gehoorapparaten, goksites, supermarkten, webshops vervuilen de media.  

In de oudheid werd geld bedacht, als een middel om het allemaal wat hanteerbaarder te maken, zodat je makkelijker kon handelen met elkaar, maar niet als doel om er zoveel mogelijk van te bezitten. Nu is geld geen middel meer, het is voor velen een doel geworden (projectontwikkelaars, pandjesbazen, beleggers…). Daarmee is geld in mijn ogen op deze manier een ander woord voor ego geworden. De andere helft is van de andere 99 procent. De rijkste 75 miljoen mensen in de wereld hebben evenveel als de rest van de mensheid. De rijkste 0,1 procent van Nederland heeft 11 procent van alle vermogen. Als ze sterven, want dat doen óók zij, gaan ze… zonder zakken… Ilja Leonard Pfeiffer zei het mooi in het tv-programma ‘Zomergasten’: “Vrijheid kan alleen vrijheid zijn als je bij alles wat je doet eerst aan de ander denkt”. Daar zit de kneep. Het leven is écht heel eenvoudig, wanneer je éérst die ander ziet staan. Het is allemaal niet zo ingewikkeld… Is aan anderen denken nou écht zo moeilijk? (Een heel naar woord vind ik: beleggers.…) Ik heb liever te maken met delers, mensen die weten wat delen is. Een beetje nederigheid op zijn tijd is zo slecht nog niet.  

Een bijzonder woord: is flatie. Kun je van alles aan vastplakken: inflatie, krimpflatie… De FNV kwam met het begrip graai-flatie..: vraag het maar aan de grote ondernemers met veel marktmacht, die de inflatie gebruiken om toch nog even extra tot prijsverhogingen te komen. Dat merken de mensen toch niet… Waaróm? Logisch dat veel zaken zo’n 25% duurder zijn geworden. Waaróm moet er zoveel winst gemaakt worden, daar waar steeds meer mensen bezwijken onder te zware lasten, te dure levensmiddelen, ..? Een miljoen mensen leven inmiddels onder de armoedegrens. Zij hebben geen enkele keus, zijn afhankelijk van de grote ondernemers. Winstbejag, winstzucht… Veel geld gaat naar topmanagers, aandeelhouders.. Teun vd Keuken zei het zó in de Volkskrant: “Bedrijven worden rijker, terwijl klanten en werknemers weer worden genaaid”. Hebzucht heeft veel gezichten, gaat soms heel ver, is vaak lelijk, soms heel lief, maar geraffineerd. Je moet steeds letterlijk op je TELLEN passen.  

In een arm land als India groeit het aantal miljardairs tegen de klippen op. Het is een kwestie van verdelen: ‘samen zullen we alles delen, ik een beetje meer dan jij’. (…of tóch niet…?) Waar de een veel krijgt, móet het wel ergens anders weggehaald worden. Het werkt als communicerende vaten: ik meer, jij minder….. Oxfam Novib rekende voor, dat de tien rijkste mannen ter wereld hun vermogen sinds het uitbreken van de coronacrisis hebben zien verdubbelen tot 1,5 biljoen dollar. Dat heet volgens mij verrijken. Maar is dat de échte rijkdom? Dacht het niet. Rijk kun je alleen maar zijn wanneer je beschikt over de volgende eigenschappen: empathie, sociaal gevoel, oog voor de ander. Het betekent, dat 1% van de wereldbevolking ervoor zorgt, dat het bij de andere 99% vandaan moet komen. Deze laatste groep levert dus steeds verder in. Zo lang het grote ‘Ik’, het ego, de dienst uitmaakt bij de vermogenden, blijft deze situatie bestaan en wordt er niets gedeeld.  

Wat ik je nu voorlees komt uit De Telegraaf: “Werkende armen zijn in ons land werkelijkheid geworden door wanbeleid, door politici die niets om armen geven. De kloof tussen ’hoog’ en ’laag’ – qua inkomen, opleiding, maatschappelijke waardering, kansen en levensverwachting – is immens. Kijk naar alle crises die de opeenvolgende kabinetten Rutte veroorzaakten en die het niet kunnen oplossen en je hebt de realistische basis van volkswoede in beeld. Die woede is, gelukkig, aan de magere kant. Het is zo bijzonder, dat we in een land leven waar armoede en (kansen)ongelijkheid zo spectaculair groeien, terwijl het kabinet oplossingen eerder tegenwerkt dan aandraagt, … dat we zo rustig en afwachtend blijven, met als hoogste eis: nieuwe verkiezingen. Het vertrouwen in de politiek is nog nooit zo laag geweest, rapporteert het Sociaal Cultureel Planbureau. Daarentegen blijkt het vertrouwen in de democratie de laatste strohalm”, aldus columnist Nausicaa Marbe in de Telegraaf.  
Ja, ooit draaide de wereld om zijn as…, nu om geld. Dat gaat natuur en milieu vroeg of laat de kop kosten. De reclame-industrie heeft zich tot een machtig, moeilijk te vermijden apparaat ontwikkeld. Maar waaróm zou je eigenlijk reclame moeten maken? Wat is daarvan de zin? Koop wat je écht nodig hebt en niet: 2 halen 1 betalen. Supermarkten zouden kortingen, aanbiedingen moeten afschaffen. Laat iedereen de wérkelijke prijs betalen en lever die aanbiedingen, die acties dan af bij de voedselbanken…, want we laten steeds méér mensen minder mee-eten uit de ruif. Inmiddels zijn veel mensen afhankelijk van de voedselbank. Er zullen misschien wel voedselbanken bijgebouwd moeten worden. De Telegraaf kwam met een onderzoek van de Consumentenbond: in de supermarkt zijn de prijzen bij afrekenen soms hoger, dan op de schap bij het product vermeld staat. Waaróm? Omdat we niet opletten…  

Er is een grote groep mensen bezig met alleen maar overleven. Maar daar duikt dan weer een schuldenindustrie bovenop: deurwaarders, incassobureaus. We hebben vanuit Den Haag hier niks aan liefdadigheid…., er is een grote behoefte aan… beleid, waarmee iedereen op eigen benen kan staan. 
Moeten we de aarde dan dood- of leegverkopen? Veel mensen ergeren zich aan de reclameboodschappen, die de hele dag om je kop zeuren. Niks van wat daar voorbij komt, heb je écht nodig…. Daar heb je het woord: nodig.. nood!  

De aarde heeft óns nodig om haar te helpen in haar voortbestaan. Willen we de aarde weer op adem laten komen, dan moeten we helemaal van die reclame-industrie af. Ja, het zal een flink aantal mensen hun baan kosten, dat moet dan maar, maar zó doorgaan gaat ons allemaal op den duur alles kosten…. staan we samen met lege handen en een afgepeigerde aarde. Heb ik het nog niet gehad over al dat heen en weer vliegen over de wereld, over vliegvakanties, waar ‘we zogenaamd recht op hebben en hard voor gewerkt hebben’.  Daar krijg je dan van die mooie witte strepen van in de lucht…. Weet je nog die mooie helderblauwe luchten tijdens de lockdown..? 

Een mooie metafoor van de huidige maatschappij vind ik de iPhone… I, I, ik, ik, de ik, het ego.. Komt er ooit een WePhone..? Ik ben ervan overtuigd, dat een ik-samenleving onvermijdelijk leidt tot eenzaamheid. 1,6 miljoen Nederlanders zijn inmiddels eenzaam. 

Vroeg of laat zullen we er met elkaar aan moeten geloven en een keus moeten maken: gaan we de ene kant op: eco-logisch? Of de andere kant: ego-logisch? Ego-logisch: …genieten..?, consumeren, profiteren vanachter je oogkleppen, totdat de boel spaak loopt? Eco-logisch: met beleid en respect alleen dat gebruiken wat je écht nodig hebt. Dan blijkt er opeens voor iederéén meer dan genoeg te zijn…. In deze tijd is het voor velen ieder voor zich, aangejaagd door sociale media, overspannen consumptiegedrag en een groot opgetuigde reclame-industrie. Geeft niet wàt je koopt, àls je maar koopt…  

In de oudheid won de mensheid aan kracht door samenwerking, dingen samen te doen. Dolfijnen verstaan deze kunst ook. Zo was het vangen en het slachten van een mammoet het werk van een groep, in het belang van de hele groep. In je eentje was zoiets onmogelijk en komt er niets van terecht. Een samenlever staat sterker.  
Herinner je je het nog? Op de lagere school, de basisschool, werd je dagelijks bezig gehouden met rekenen. Of je het nou leuk vond of niet, je moest ervoor zorgen dat je de basisprincipes tot je nam. Zo waren daar de tafels en op een later moment waren daar de deelsommen. Dat waren de tafels achterstevoren. Tot zover is het allemaal nog te overzien. 

Maar daar kwam het grote delen: de staartdeling. Grote getallen werden in een grote staart gesloopt tot kleine stukjes. Ik heb daar in mijn beroepsperiode als leerkracht flink in meegedaan. Conclusie: als je gaat delen, dan wordt het steeds minder. Totdat het helemaal op is…  

Maar dan… zoetjesaan… ontdek je, dat er ook een andere manier van delen is… Wie veel bezit, heeft veel ruimte en personeel nodig om het allemaal te bewaren en te beveiligen. Hoort erbij. Maar wat nou als je van alles wat je hebt zo af en toe eens iets aan een ander geeft, iemand die het heel goed kan gebruiken? Dan zie je, dat delen iets heel anders kan betekenen: als je deelt wordt het meer! Je verrijkt er iemand mee. Neem een voorbeeld aan de dieren, die halen niet meer uit de natuur dan ze echt nodig hebben… Vindt de natuur fijn, omdat ze dan het tempo kan bijhouden. Op=op… Ik ben ervan overtuigd, dat kiezen meestal NEE zeggen moet zijn. 

De oogkleppen moeten af, eigen gewin leidt vroeg of laat tot verlies… Verbeter de wereld, begin met mezelf en laat de aarde weer rustig rondjes om zijn as draaien.  

Dank je wel..!